Những gam màu giữa Sài Gòn

(Sài Gòn Tiếp Thị - 16/3/2015) Trong lời ngỏ, tác giả Phạm Công Luận đã chia sẻ rằng: “Chẳng ai thực sự biết hết mọi điều về thành phố mình đang sống cho dù ở đó cả đời. Điều đó thật dễ hiểu”. Đặc biệt, với Sài Gòn có tuổi đời tuy chỉ mới hơn 300 năm và với một kẻ sinh sau đẻ muộn ở những năm cuối thể kỷ 20 thì Sài Gòn là một điều gì đó nửa gần nửa xa.

Gần là vì chỉ cần thức giấc bình minh, ngũ quan đều cảm nhận được nhịp sống, hơi thở của Sài Gòn và vẫn còn đó những con đường xưa cũ, những chợ, những gánh hàng rong, những địa danh gắn liền tên tuổi, lịch sử. Xa là khi chạm đến những trang sách, những câu chuyện kể lại từ các nhân chứng sống mà tác giả Phạm Công Luận đã gom góp thành quyển Sài Gòn chuyện đời của phố II (tác giả Phạm Công Luận, Nhà xuất bản Văn hóa-Văn nghệ TPHCM phát hành tháng 2-2015) bỗng thấy chưa bao giờ mình biết hết, hiểu hết về nơi sinh ra và lớn lên này.

Màu tím

Đó là sắc màu tím than biểu thị cho sự hoài niệm về những điều đã qua trong bốn thập niên (1950-1980). Một Sài Gòn được kể lại từ những ký ức của thế hệ trước. Một Sài Gòn đã nuôi dưỡng và thắp sáng những tài năng đến từ mọi vùng đất nước tựu về đây, cũng như những người con cháu ngay tại mảnh đất này từ những ngày đầu khẩn hoang; đồng thời là nơi tiễn chân người đi với cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng như câu chuyện nữ kịch sĩ Kiều Hạnh, nhạc sĩ Lê Mộng Bảo, Trịnh Công Sơn, Nguyễn Trung Cang, kiến trúc sư Huỳnh Kim Mãng, nghệ sĩ Năm Châu…

Màu xanh lá

Trong câu chuyện Về Bà Chiểu, rảo hàng bàng, thời gian được lùi lại vào những năm đầu thế kỷ 20 khi Sài Gòn chỉ là mảnh đất nhà cửa còn thưa thớt, vẫn những ruộng đồng xanh mướt với những cây bàng, cây sanh… xanh rợp đường đi hay như rạch Nhiêu Lộc mặt nước xanh trong đến mức “có thể nhìn thấy đồng xu chìm xuống chỗ nước cạn” trong Nhiêu Lộc, dòng rạch dòng đời”.

Màu xám trắng

Màu của ánh xà cừ được cẩn trên tủ thờ, tràng kỷ, sập gụ, tủ chè, cặp liễn đối, cái khay… mà đối với người Sài Gòn ngày trước, họ xem như gia bảo và chỉ xuất hiện trong những gia đình giàu có, trung lưu. Ngày nay, chúng ta vẫn còn thi thoảng thấy những đồ cẩn xà cừ này nhưng cũng không còn quý trọng như trước khi xu hướng hiện đại đã khác đi. Những bức hình chia sẻ lại trong câu chuyện Đồ Cẩn Xà Cừ như một sự nhắc lại về những món đồ đã từng là biểu tượng của sự sung túc và nếp gia phong trong các gia đình người Sài Gòn ngày trước.

Màu xanh dương

Màu xanh dương không thể hiện rõ ràng, cụ thể trong Sài Gòn chuyện đời của phố nhưng người đọc có thể cảm nhận được màu xanh qua niềm tin và hy vọng mà những câu chuyện trong quyển sách mang lại. Những câu chuyện đã nhắc lại rằng, chúng ta đã từng có những thành tựu do chính chúng ta tạo nên, chúng ta đã từng xây dựng thành công siêu thị đầu tiên cho người Việt vào năm 1967, chúng ta có Nhà xuất bản Tinh Hoa Miền Nam là nhà xuất bản nhạc đầu tiên của Việt Nam có tên trong danh mục các nhà xuất bản quốc tế “World Wide Trade Category”, một đồ án quy mô vẫn còn dở dang của chợ Bến Thành… Điều đó có nghĩa, chúng ta đã từng làm được thì tất yếu chúng ta lại sẽ tiếp tục làm được.

Sài Gòn vẫn đang sản sinh những người tài, lớp trẻ tài năng kế thừa những đặc tính, tinh hoa và giá trị của đời trước và sau đó lại sẽ tiếp nối xây dựng những thành tựu mới. Một điều chắc chắn là Sài Gòn sẽ luôn tiếp tục đổi mới và phát triển cùng với xu thế chung của các nước trong khu vực và thế giới. Bức tranh màu sắc qua những câu chuyện từ Sài Gòn chuyện đời của phố II không chỉ là sự hoài niệm của những con người ngày hôm qua mà còn là sự kể lại cho những người con ngày hôm nay. Đọc để nhìn thấy và chúng ta biết rằng, đã có một Sài Gòn như thế, hãy luôn tin yêu, gìn giữ bản thể tốt đẹp vốn có của Sài Gòn!
Thư Lê

Bên Lề Sách Cũ - Vương Hồng Sển

Ở mặt sau của quyển Bên Lề Sách Cũ (NXB Tổng Hợp, 2013, giá bìa 125.000 đồng), cụ Vương Hồng Sển đã viết như vầy:

“Có câu ví “Hãy cho bền chí câu cua, Dầu ai câu chạch câu rùa mặc ai!”. Và nghề “câu cua” của tôi là thu mót từ tập sách, cuốn sách bày bán bên lề, và “câu cua” cũng là lối viết bên lề tờ sách.

… Đọc sách cho nhiều nhưng đọc rồi quên hết thì bổ ích vào đâu và bổ ích cho ai? Sách dạy khôn, đọc lắm cũng nhàm. Biết mà không trao lại người khác thì cái hiểu biết kia chẳng hóa ra vô dụng? Vậy xin ghi thêm mấy hàng nầy. Là của riêng thâu lượm bấy lâu nay, cũng thuộc loại bên lề sách cũ.”

Cụ đã chọn cách viết như thế để giới thiệu một cách gọn gàng, thẳng thắn về quyển Bên lề sách cũ của cụ, vốn có thể xem là quyển sách tổng hợp những tài liệu xưa cũ về một đất Nam kỳ Lục tỉnh và những câu chuyện xoay quanh miền sông nước này.

Tác phẩm có tất cả 6 chương trong đó chỉ riêng chương 1 đã chiếm hết 1/3 quyển sách mà cụ dành riêng gọi là Nguyên văn trích lục và hơn ¼ quyển sách là phần cụ tổng luận dựa trên những tài liệu cụ thu thập được. Cái hay của Bên lề sách cũ là tính lịch sử của nó mà bạn đọc nào đang có những công trình nghiên cứu về sử học, văn hóa có thể tham khảo vì trong đó là những ghi chép có được từ những tài liệu xưa như “Petit cours de géographie de la Basse – Cochinchine” (Trương Vĩnh Ký), “Excursions et Reconnaissances” (tập san Pháp – 1880), “Tiểu địa dư” (Trương Vĩnh Ký), “Gia Định thành thông chí” (dịch giả: Trịnh Hoài Đức), “Đại Nam nhất thống chí (Lục tỉnh Nam Việt)” (dịch giả: Nguyễn Tạo)… 

Ngoài ra, cụ Vương Hồng Sển đã rất chi tiết ghi chú lại trên những tài liệu cụ có được với những tham khảo chéo mà độc giả qua đây thấy được sự dàn trải mênh mông của kiến thức. Chỉ mỗi riêng “lá buôn” và “lá buông”, mà cụ nhất mực phải trích lục tìm hiểu ngọn căn sau cùng thì đây là do cách viết hay là tên của hai loại lá cây khác nhau. Khi có được lời đáp, cụ cũng ghi rõ không bỏ xót tất cả những gì liên quan đến “lá buôn” và “lá buông”.

Thông qua đây, các bạn đã đủ hình dung về giá trị nội dung quyển sách chưa? Riêng tôi, có khi phải ghi từng chút một vào tờ giấy để khi đi đâu, đến đâu, thấy tên gọi hay câu chuyện nghe quen quen, lật ra xem lại thì may ra mới ngấm được những gì cụ viết trong đây. Dù sao thì đây là quyển sách chỉ phù hợp với độc giả là nghiên cứu sinh hay thực sự bạn đang tìm hiểu về Nam kỳ Lục tỉnh cũng như những câu chuyện lịch sử xung quanh. 

À, bạn có nghĩ rằng Gia Định là tên gọi trước đây của Sài Gòn? Thật ra thì không phải vậy. Sài Gòn là tên gọi trước đây của Tân Bình phủ, và Tân Bình phủ là một trong bốn phủ của Gia Định tỉnh. Bốn phủ đó là Tân Bình phủ, Hòa Thạnh phủ, Tân An phủ, Tây Ninh phủ. Theo đó, Gia Định là một trong Lục tỉnh Nam kỳ trước đây. Bạn có thể tìm đọc để biết thêm qua Bên Lề Sách Cũ - Vương Hồng Sển.

Cú Mèo

iBookStop.vn
(Vui lòng trích dẫn nguồn khi chia sẻ. Xin cám ơn!)

Văn hóa Nam Bộ qua cái nhìn của Sơn Nam - Võ Văn Thành

Trước khi đọc tác phẩm, tôi luôn tin rằng người miền Nam là những con người mộc mạc, đơn giản và chất phác như bản chất cố hữu của những con người ở miền sông nước. Và một lần nữa, niềm tin ấy lại được củng cố hơn hết sau khi đọc tác phẩm “Văn hóa Nam Bộ qua cái nhìn của SơnNam” (Võ Văn Thành, NXB Trẻ, 2013, giá bìa 60.000 đồng).

Tác phẩm là công trình nghiên cứu của Thạc sĩ Võ Văn Thành, tổng hợp từ 60 tác phẩm, tài liệu của nhà văn Sơn Nam cũng như các bài viết, tác phẩm, tư liệu của các tác giả khác nhau viết về nhà văn Sơn Nam, chia làm ba phần:

• Phần 1: Viết về nhà văn Sơn Nam, thân thế và cuộc đời của ông
• Phần 2: Văn hóa vật thể qua cái nhìn của Sơn Nam
• Phần 3: Văn hóa phi vật thể qua cái nhìn của Sơn Nam

Vốn sinh ra và lớn lên từ miền sông nước, tất cả như ăn sâu bám rễ trong ông – nhà văn Sơn Nam. Cảm tưởng như chẳng điều gì có thể lọt khỏi tầm mắt của ông, ngay cả hơi thở. Nó như là mạch đập, toàn bộ cuộc sống của ông và nếu tách rời ông khỏi miền Nam thì chắc chắn rằng chúng ta sẽ chẳng có nhà văn Sơn Nam với những tác phẩm phôi thai từ miền sông nước này.

Điều mà tác giả Võ Văn Thành nhận thấy và nhấn mạnh trong tác phẩm của ông là văn hóa miền Nam mang ảnh hưởng thời kỳ khẩn hoang của 400 năm trước khi bộ phận đông đảo người Việt di cư vào đây sinh sống. Cũng bởi sự ảnh hưởng của điều này mà người miền Nam luôn coi trọng cuộc sống mà họ có được ví dụ như bất kỳ đâu nơi họ đến đều là vùng đất linh thiêng và luôn coi trọng những gì thiên nhiên ban tặng cũng như học cách thích nghi với cuộc sống mới thay vì cải tạo và đổi mới. Chính điều đó đã làm nên những con người miền Nam mang một nét rất riêng không lẫn vào đâu trên mọi phương diện cuộc sống như:

** Trong ẩm thực, không cầu kỳ nhưng cũng không quá xuề xòa. Nếu như bữa cơm chuẩn của người Việt là cơm – rau – cá – thịt thì người miền Nam lại đổi thành cơm – canh – rau – tôm – cá vốn là những gì thiên nhiên ban tặng. Nhất là rau như dẫn chứng điều Sơn Nam đã viết “hễ gặp loại lá, đọt non nào ăn không chết là cứ ăn”. Đến cả mười hai con giáp, nếu con rồng là sinh vật có thật thì hẳn họ cũng ăn luôn. Chưa kể, họ không câu nệ trong việc ăn uống nên chỉ cần mắm hay cá khô nướng với cơm trắng hay rau rừng tiện tay hái khi thả xuồng trôi trên kênh rạch thì cũng gọi là xong bữa.

** Trong cách ứng xử, người miền Nam có lối ứng xử nước đôi nghĩa là họ săn cọp, bắt sấu nhưng không truy cùng đuổi tận mà chỉ dọa như nhắc nhở ranh giới giữa người và vật, một mặt giết cọp nhưng mặt khác lại lập miếu thờ ông cọp, một mặt họ giết sấu nhưng họ không giết hết mà giết một thả một vì bản tính không sát sinh, sống vì âm đức; họ tin rằng con còn lại sẽ quy phục, hướng thiện không phá làng xóm nữa như nhà Phật đã dạy. Tuy nhiên, trong ứng xử với người, có một điều rất chắc nịt rằng họ không thích sự giả dối và nếu phát hiện thì họ chẳng còn qua lại nữa; họ coi trọng việc sống có âm đức nghĩa là sống hướng thiện, không làm điều ác, hại người hại vật.

** Trong văn hóa cư trú, hình ảnh rất đặc trưng đó là những ngôi nhà trên bè bởi do cấu tạo của vùng đất này là sự chằn chịt rạch ngòi và sông nước nhưng nếu sau vài năm sinh sống, làm ăn khá giả thì họ sẵn sàng bỏ tiền xây nhà định cư lâu dài. Mặt khác, họ cũng là những người có phong cách sống thích ứng nhanh nên dễ dàng hòa hợp, chan hòa với hàng xóm là những người Khmer.

** Một điểm đặc trưng nữa là cũng bởi chính lối sống thời kỳ khẩn hoang đã di truyền tính ưa thích phiêu lưu của người miền Nam, họ dễ dàng di chuyển đây đó để mưu sinh và vì thế trong bộ ba dân tộc sinh sống lâu đời ở đây, dường như ít có sự xung đột lợi ích kinh tế với nhau. Nếu như người Khmer ưa thích sự ổn định, ít thay đổi, sản xuất tại chỗ thì người Nam ưa thích đi lại như một lái buôn trong khi chợ là nơi giao thương của hầu hết người Hoa.

Dù văn hóa Nam Bộ chỉ mới hình thành từ những năm thế kỷ 16 nhưng qua nhà văn Sơn Nam, chúng ta đã thấy được có một miền Nam mộc mạc và chất phát không lẫn vào đâu và qua tác phẩm “Văn hóa Nam Bộ qua cái nhìn của Sơn Nam”, chúng ta lại một lần nữa có một cái nhìn tổng quan, bao quát hơn về miền sông nước này. Đến cả tâm hồn thi sĩ cũng chất chứa sự mộc mạc, giản đơn ấy. Mượn lời bài hát Điệu buồn Phương Nam để kết bài.

“Về phương Nam lắng nghe cung đàn,

Thổn thức vọng dưới trăng mơ màng,

Rồi theo sông Cửu Long nhớ nhung dâng tràn,

Chợt thương con sáo bay xa bầy,

Sương khói buồn để lại lòng ai….”

Cú Mèo

iBookStop.vn

(Vui lòng trích dẫn nguồn khi chia sẻ. Xin cám ơn!)